English / ქართული /




ISSN 1987-5789 ESSN 2587-5426
doi 10.56079
ჟურნალი ნომერი 4 ∘ ნესტან გაფრინდაშვილი ∘
გარემოს დაცვის შედეგების ეკონომიკური ანალიზის მნიშვნელობა თეორიული ჩარჩო და პრაქტიკული გამოყენება

ჟურნალი N 4.2023

 

არასაბაზრო გავლენებს შორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია გარემოს დაცვის შედეგებს, განსაკუთრებით, არსებული გამოწვევების ფონზე, ასევე, მსოფლიოს მდგრადი განვითარების დღის წესრიგის ფარგლებში. ხშირად ამ გავლენების უგულებელყოფა ხდება მისთვის ეკონომიკური ღირებულების მინიჭების სირთულიდან გამომდინარე. ეს კი იწვევს ისეთი ეფექტების მნიშვნელობის არასათანადოდ შეფასებას, როგორიცაა, მაგალითად, კლიმატი, ლანდშაფტი, ხმაური, ჰაერის, წყლის, ნიადაგის დაბინძურება, ზოგადად – სიცოცხლისა და ცხოვრების ხარისხი. ყველა ეს გავლენა, თავის მხრივ, პირდაპირ მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის ხარისხზე.
XXI საუკუნის მოვლენები ცხადჰყოფს, რომ ადამიანების კეთილდღეობა მჭიდროდაა დამოკიდებული არა მხოლოდ სოციალურ და ეკონომიკურ ასპექტებზე, არამედ, გარემოს დაცვასა და ბუნებრივ რესურსებზე.
გარემოსდაცვითი შედეგების შეფასება და მისი გამოყენება მნიშვნელოვანია ფართო საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებისთვის. კონკრეტული მონაცემების რაოდენობრივი და ეკონომიკური ანალიზით თვალსაჩინო ხდება პრობლემის არსი, რომელსაც, შესაძლებელია მოჰყვეს ქცევის შესაბამისი ცვლილებები საზოგადოებაში.
გავლენების ეკონომიკური ღირებულების ანალიზი კეთილდღეობის ეკონომიკასთან, ეფექტიანობისა და სარგებლიანობის ცნებებთან არის კავშირში. განვითარებულ ქვეყნებში XIX საუკუნიდან მას დიდი ყურადღება მიექცა, აქტიურად დაიწყო მისი განხილვა სხვადასხვა ეკონომიკური თეორიით და XX საუკუნიდან პრაქტიკულად აისახა საჯარო პოლიტიკასა თუ პროექტებში. სტატიაში მიმოხილულია აღნიშნულ ეკონომიკურ კონცეფციებთან დაკავშირებული ლიტერატურა და თეორიული ჩარჩო, გაანალიზებულია შესაბამისი ეკონომიკური თეორიებისა და ცნებების განვითარება კეთილდღეობის ეკონომიკის კონტექსტით, უტილიტარიზმიდან დაწყებული „პარეტო ეფექტიანობამდე“ და თანამედროვე „კალდორ-ჰიკსის“ კრიტერიუმამდე, რომელიც ხარჯ-სარგებლის ანალიზის ეკონომიკური საფუძველია. დამატებით სტატიაში მიმოხილულია მთლიანი ეკონომიკური ღირებულების კონცეფცია, ასევე, ბუნებრივი და გარემოსდაცვითი რესურსები, როგორც „საერთო რესურსები“ და „საზოგადოებრივი საქონელი“ და მათი ღირებულების შეფასების მეთოდები.
კვლევის მიზანია გარემოსდაცვითი შედეგების მნიშვნელობის წარმოჩენა, მისი ეკონომიკური ღირებულების არსისა და შეფასების მეთოდების გაანალიზება, ასევე მისი როლის გამოკვეთა საზოგადოების კეთილდღეობის შეფასების მოდელებში.
გარემოს დეგრადაციის ეკონომიკური ხარჯი და გარემოსდაცვითი გამოწვევები. რიგი კვლევა და შეფასება მიუთითებს გარემოს დაზიანებით გამოწვეულ ეკონომიკურ ზარალზე. ევროპის გარემოსდაცვითი სააგენტოს მონაცემებით, 1980-2020 წლებში, კლიმატთან დაკავშირებული მოვლენების გამო ევროკავშირის 27 წევრ ქვეყანაში დაფიქსირდა 487 მლრდ ევროს ტოლი ეკონომიკური ზარალი. იმავე 27 წევრ ქვეყანაში სიცხემ, წყალდიდობამ და ქარიშხალმა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში 145 მლრდ ევროს ეკონომიკური ზარალი გამოიწვია. გარემოს დაბინძურება პირდაპირ კავშირშია ადამიანის ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის გაუარესებასთან, რაც ასევე არის საზოგადოებისა და, უწინარეს, ეკონომიკის ხარჯი. „გარემოსდაცვითი წარმატებულობის ინდექსის“ (EPI) უახლესი შედეგების მიხედვით, ჰაერის ხარისხის გაუარესება და სათბურის გაზების (GHG) სწრაფად მზარდი გამონაბოლქვი განსაკუთრებით დიდ გამოწვევებს უქმნის მსოფლიოს. გარდა ამისა, „ეკოლოგიური კვალის“ (EF) მონაცემების უახლესი შედეგები აჩვენებს, რომ მსოფლიოს ქვეყნების მხოლოდ 28%-ს აქვს ბიოლოგიური/ეკოლოგიური რეზერვი, ხოლო ყველა სხვა ქვეყანა მის დეფიციტშია. საერთაშორისო პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ „გარემოსდაცვითი კუზნეცის მრუდი“ (EKC) ყოველთვის არ მუშაობს. გარემოს დაბინძურება იწვევს მნიშვნელოვან სოციალურ და ჯანდაცვის ხარჯებს და ხელს უშლის მდგრად ეკონომიკურ განვითარებას და სოციალურ კეთილდღეობას. ამიტომ, აუცილებელია ეკოლოგიური მიზნების ინტეგრირება ეკონომიკაში ქვეყნის განვითარების დონის მიუხედავად.
მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყნების რეგულირების ზეგავლენის შეფასების (RIA) პრაქტიკაში გარემოსდაცვითი კომპონენტების გათვალისწინება.
ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) უახლესი 2021 წლის გამოკითხვის მიხედვით, OECD-ის ქვეყნების 84% და ევროკავშირის ქვეყნების 94% განიხილავს გარემოზე ზეგავლენას ძირითადი კანონებისთვის და ამ ქვეყნების 82% და 77%, შესაბამისად, განიხილავს მას კანონქვემდებარე აქტებისთვის. OECD-ის ქვეყნების 76% და ევროკავშირის ქვეყნების 74% განიხილავს გავლენას მდგრად განვითარებაზე ძირითადი კანონებისთვის და ამ ქვეყნების 71% და 61%, შესაბამისად, განიხილავს მას კანონქვემდებარე აქტებისთვის. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ძირითადი კანონების შემთხვევაში, OECD-ის ქვეყნების 29%-მა და ევროკავშირის ქვეყნების 39%-მა განაცხადა, რომ არასდროს ჰქონია გარემოსდაცვითი რეგულაციების რისკების შეფასების მოთხოვნა. კანონქვემდებარე აქტების შემთხვევაში, ეს რიცხვი OECD-ისთვის 37%-ს აღწევს, ხოლო ევროკავშირისთვის – 45%-ს.
გარემოსდაცვითი კომპონენტები შერჩეულ კეთილდღეობის ინდიკატორებში, საერთაშორისო ინდექსებსა და ეროვნული კეთილდღეობის მოდელებში. ადამიანური განვითარების ინდექსი (HDI) კლასიკურად ზომავს ქვეყნების მიღწევებს სამი მიმართულებით: ხანგრძლივი და ჯანსაღი სიცოცხლე; წიგნიერება/წერა-კითხვის ცოდნა; ცხოვრების ღირსეული დონე/ეკონომიკური შემოსავალი. 2022 წელს HDI-ს დაემატა ეკოლოგიური კომპონენტიც და ინდექსის მორგება ხდება პლანეტაზე მიყენებული ზიანის მაჩვენებლების (სათბური გაზის ემისიები, „ეკოლოგიური კვალი“) მიხედვით. გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსი (GCI) ზომავს ქვეყნების წარმატებას ხელსაყრელი გარემოს, ადამიან-კაპიტალის, ბაზრების და ინოვაციების მიხედვით. პირველად 2019 წელს GCI-ში გამოჩნდა კომპონენტები: „ენერგოეფექტიანობის რეგულაციები“; „განახლებადი ენერგიის რეგულაციები“; „გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული შეთანხმებების განხორციელება“. საჯარო ინვესტიციების მართვის შეფასება (PIMA) ასევე განახლდა და ეწოდა „კლიმატური PIMA“, რათა შეფასდეს ქვეყნების შესაძლებლობები და მათი პრაქტიკა კლიმატის პერსპექტივების გათვალისწინებით საჯარო ინფრასტრუქტურული პროექტების მართვის დროს.
გარემოზე ზეგავლენის ეკონომიკურმა ანალიზმა შეიძლება შეცვალოს საზოგადოების დამოკიდებულება ამ სფეროს მიმართ. ბევრის აზრით, ეკონომიკური და სოციალური განვითარების საკითხები უფრო პრიორიტეტულია, ვიდრე გარემოს დაცვა. სინამდვილეში, გარემოსდაცვითი საკითხებისადმი ნაკლებმა ყურადღებამ შეიძლება უფრო მეტად გაამწვავოს სოციალური და ეკონომიკური პრობლემები. გარემოსთვის მიყენებული ზიანი პირდაპირ გავლენას ახდენს ადამიანის ჯანმრთელობასა და ცხოვრების ხარისხზე. შესაბამისად, აუცილებელია ამ სფეროს განვითარების ყოველმხრივ ხელშეწყობა და გარემოზე ზეგავლენის ეკონომიკური ღირებულების შეფასების მეთოდების სრულყოფა და პრაქტიკული დანერგვა.

საკვანძო სიტყვები: გარემოსდაცვითი შედეგები, გარემოს დაცვა, რეგულირების ზეგავლენის შეფასება, ხარჯ-სარგებლის ანალიზი, მთლიანი ეკონომიკური ღირებულება, კეთილდღეობა, კეთილდღეობის ეკონომიკა.

References:

  • AIHW. (2021). Australia’s Welfare Indicators. Retrieved 2023. Australian Institute of Health and Welfare (AIHW): https://www.aihw.gov.au/reports-data/indicators/australias-welfare-indicators
  • Bancroft D. (2020, June 30). Curtailing Work on Impact Assessments due to covid-19 is Unjustified. Retrieved December 27, 2021.https://www.iaia.org/news-details.php?ID=123
  • Brink P. T., Mutafoglu K., Schweitzer J.-P., Kettunen M., Twigger-Ross C., Kuipers Y., Ojala A. (2016). The Health and Social Benefits of Nature and Biodiversity Protection – Executive Summary. European Commission, Institute for European Environmental Policy. Institute for European Environmental Policy (IEEP). Retrieved December 28, 2022 https://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/intro/docs/Health%20and%20Social%20Benefits%20of%20Nature%20%20Final%20Report%20Executive%20Summary%20sent.pdf
  • Clough P., & Bealing M. (2018). What’s the Use of non-Use values? Non-Use Values and the Investment Statement. New Zealand Institute of Economic Research. NZ Institute of Economic Research (Inc). Retrieved December 27, 2022. https://www.treasury.govt.nz/sites/default/files/2018-08/LSF-whats-the-use-of-non-use-values.pdf
  • Croitoru L., & Sarraf, M. (2018). How Much Does Environmental Degradation Cost? The Case of Morocco. Journal of Environmental Protection. Retrieved December 28, 2022. https://www.scirp.org/journal/paperinformation.aspx?paperid=83364
  • EC. (2009). Impact Assessment Guidelines. European Commission (EC). Retrieved July 30, 2022.https://ec.europa.eu/smartregulation/impact/commission_guidelines/docs/iag_2009_en.pdf
  • EC. (2021). Better Regulation Guidelines. European Commission (EC). Retrieved July 30, 2022. https://ec.europa.eu/info/law/law-making-process/planning-and-proposing-law/better-regulation-why-and-how/better-regulation-guidelines-and-toolbox_en
  • EEA. (2022, February 3). Economic losses from Cimate-Related Extremes in Europe. Retrieved December 28, 2022. https://www.eea.europa.eu/ims/economic-losses-from-climate-related
  • ELD. (2019). Valuation of Ecosystem Services. The Economics of Land Degradation (ELD). ELD Initiative. Retrieved December 27, 2022. https://www.eld-initiative.org/en/knowledge-hub/eld-campus/
  • Ellerbeck S. (2022, December 2). Climate change has cost the EU €145 billion in a decade. World Economic Forum. Retrieved December 28, 2022. https://www.weforum.org/agenda/2022/12/climate-europe-gdp-emissions/
  • GFN. (2022). Explore the data / Ecological Footprint. Retrieved December 2022, from Global Footprint Network (GFN): https://data.footprintnetwork.org/?_ga=2.78000156.943753268.1673871607-686570692.1673871603#/
  • Goodwin J. (2008, October 28). The Economic Costs of Environmental Degradation. Center for Progressive Forum. Retrieved December 28, 2022. https://progressivereform.org/cpr-blog/the-economic-costs-of-environmental-degradation/
  • Hussein M. A. (2008). Costs of Environmental Degradation: An Analysis in the Middle East and North Africa Region. Management of Environmental Quality. Retrieved December 28, 2022.https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/14777830810866437/full/html?skipTracking=true#:~:text=These%20long%2Dlasting%20challenges%20have,7.4%20per%20cent%20of%20GDP.
  • IMF. (2023). Climate-PIMA (Public Investment Management Assessment). Retrieved 2023, Infrastructure Governance / International Monetary Fund (IMF): https://infrastructuregovern.imf.org/content/PIMA/Home/PimaTool/C-PIMA.html
  • Ministry of Justice of Finland. (2008). Impact Assessment in Legislative Drafting / Guidelines. Ministry of Justice of Finland. Retrieved March 2023. https://julkaisut.valtioneuvosto.fi/bitstream/handle/10024/76118/omju_2008_4.pdf?sequence=1&isAllowed=y
  • Mota D. M., Saab F., Vazzoler R. Z., Schunig K., Donagema E. A. & Troncoso G. C. (2020, June 9). Regulatory Impact Assessment in Pandemic Times: a Practical Exercise in the COVID-19 Context. Brazilian Health Regulatory Agency. Revista Do Serviço Pwblico. doi:https://doi.org/10.21874/rsp.v71i0.4824
  • NSW Government. (2017). Guide to Cost-Benefit Analysis. The Treasury of Australian Government, New South Wales (NSW) Government. Retrieved July 2022. https://www.treasury.nsw.gov.au/sites/default/files/2017-03/TPP17 03%20NSW%20Government%20Guide%20to%20Cost-Benefit%20Analysis%20-%20pdf_0.pdf
  • NZ Government. (2015). Guide to Social Cost Benefit Analysis. The Treasury of New Zealand (NZ) Government. Retrieved July 30, 2022. https://www.treasury.govt.nz/sites/default/files/2015-07/cba-guide-jul15.pdf
  • OECD. (2009). Government at a Glance. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Retrieved March 2023, https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/9789264075061en.pdf?expires=1680259172&id=id&accname=guest&checksum=D94A1302D5D77C507AADDE0A0595BBCE
  • OECD. (2015). OECD Better Life Index. Retrieved 2023, from Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD): https://www.oecdbetterlifeindex.org/#/11111111111
  • OECD. (2020, September 30). Regulatory Quality and COVID-19: The Use of Regulatory Management tools in a Time of Crisis. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Retrieved March 2023. https://read.oecd-ilibrary.org/view/?ref=136_136858-iv4xb9i639&title=Regulatory-quality-and-COVID-19-The-use-of-regulatory-management-tools-in-a-time-of-crisis
  • OECD. (2020, July 27). When the Going Gets Tough, the Tough Get Going: How Economic Regulators Bolster the Resilience of Network Industries in Response to the COVID-19 Crisis. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Retrieved March 2023, from https://read.oecd-ilibrary.org/view/?ref=135_135364-qc5jpyar8f&title=When-the-going-gets-tough-the-tough-get-going-how-economic-regulators-bolster-the-resilience-of-network-industries-in-response-to-the-COVID-19-crisis
  • OECD. (2021). Government at a Glance. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Retrieved March 2023. https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/1c258f55en.pdf?expires=1680263772&id=id&accname=guest&checksum=496BD4E69848556B191E9961AE4BA696
  • OECD. (2022). Indicators of Regulatory Policy and Governance. Retrieved March 2023. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD): https://qdd.oecd.org/subject.aspx?Subject=GOV_REG
  • OECD. (2022). Social Protection and Well-Being. (Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD)) Retrieved 2023. OECD Statistics: https://stats.oecd.org/
  • OMB. (2003). Circular A-4 Regulatory Analysis. Office of Management and Budget (OMB). Retrieved July 30,2022. https://obamawhitehouse.archives.gov/sites/default/files/omb/assets/regulatory_matters_pdf/a-4.pdf
  • ONS UK. (2022). Measures of National Well-being Dashboard. Retrieved 2022. Office for National Statistics of United Kingdom (ONS UK): https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/wellbeing/articles/measuresofnationalwellbeingdashboard/2018-04-25
  • Ozdemiroglu E., Tinch R., Johns H., Provins A., Powell J., & Twigger-Ross C. (2006). Valuing Our Natural Environment. Eftec in Association with Environmental Futures Limited, For Department for Environment, Food and Rural Affairs. Retrieved December 27, 2022. https://iwlearn.net/resolveuid/31143e1709af2d73752e773c6af552d9
  • Pagiola S., Von Ritter K., & Bishop J. (2004). Assessing the Economic Value of Ecosystem Conservation. The World Bank in Collaboration with The Nature Conservancy and IUCN—The World Conservation Union, The World Bank Environment Department. The World Bank. Retrieved December 27, 2022. https://www.cbd.int/doc/external/worldbank/worldbank-es-value-02-en.pdf
  • Pearce D., Atkinson G., & Mourato S. (2006). Cost-Benefit Analysis and the Environment – Recent Developments. Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). OECD. doi:https://doi.org/10.1787/9789264010055-en
  • Pirmana V., Alisjahbana A. S., Yusuf A. A., Hoekstra R., & Tukker A. (2021). Environmental Costs Assessment for Improved Environmental-Economic Aaccount for Indonesia. Journal of Cleaner Production, 280. Retrieved December 28, 2022. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652620345650
  • Schwab K. (2019). The Global Competitiveness Report. World Economic Forum. Retrieved 2023. https://www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitivenessReport2019.pdf
  • Taylor M. (2021). World Bank: Economy Faces Huge Losses if we Fail to Protect Nature. World Economic Forum. Retrieved December 28, 2022. https://www.weforum.org/agenda/2021/07/climate-change-economic-cost-world-bank-environment/
  • UK HM Treasury. (2022). The Green Book: Appraisal and Evaluation in Central Government. HM Treasury and Government Finance Function. Retrieved December 27, 2022.https://www.gov.uk/government/publications/the-green-book-appraisal-and-evaluation-in-central-governent
  • UNDP. (2022). Table 7: Planetary Pressures-Adjusted HDI. Retrieved 2022. United Nations Development Programme (UNDP): https://hdr.undp.org/data-center/documentation-and-downloads
  • Wang L., & Lu J. (2019). Analysis of the Social Welfare Effect of Environmental Regulation Policy Based on a Market Structure Perspective and Consumer. Sustainability. Retrieved January 17, 2023. https://www.mdpi.com/2071-1050/12/1/104
  • WHO. (2023). Air Pollution Data Portal. Retrieved 2023. World Health Organization (WHO): https://www.who.int/data/gho/data/themes/air-pollution?lang=en
  • Wolf M., Emerson J., Esty D., Sherbinin A., & Wendling Z. (2022). www.epi.yale.edu. Retrieved 2022, from https://epi.yale.edu/
  • World Bank. (2018). Global Indicators of Regulatory Governance. Retrieved March 2023. The World Bank: https://rulemaking.worldbank.org/en/data/comparedata/assessment
  • Zebre R. O., Davis T. B., Garland N. & Scott T. (2013). Toward Principles and Standards for Benefit Cost Analysis. doi:http://dx.doi.org/10.4337/9781782549062

Keywords: Environmental Impacts, Environmental Protection, Impact Assessment, Regulatory Impact Assessment, Cost-Benefit Analysis, Total Economic Value, Wellbeing, Welfare Economics
JEL Codes: P28, P48, Q50, Q51, Q56